Zaburzenia oddechu bywają jednymi z pierwszych zauważalnych objawów nagłego pogarszania się stanu poszkodowanego. Z kolei sprawdzenie, czy osoba nieprzytomna oddycha jest jedną z pierwszych czynności wykonywanych podczas udzielania pierwszej pomocy. Umiejętność rozpoznania prawidłowego oddechu oraz jego zaburzeń może mieć więc istotny wpływ na to, czy podjęte zostaną czynności ratunkowej. Jak zatem rozpoznać nieprawidłowy oddech i jak można go interpretować?
Prawidłowy oddech
Oddychanie składa się z dwóch faz: wdechu oraz wydechu, przy czym ta ostatnia jest w prawidłowych warunkach nieco dłuższa od pierwszej. Prawidłowa ilość oddechów (eupnoe) u dorosłego człowieka wynosi około 12-18 na minutę.
Warto też dodać, że ocena oddechu u dziecka dokonywana jest w taki sam sposób, jak u dorosłego; należy jednak pamiętać, że w tym przypadku prawidłowa ilość oddechów na minutę jest inna i zależy przede wszystkim od wieku. Im dziecko młodsze, tym wartość ta jest wyższa.
Nieprawidłowy oddech – objawy i przyczyny
- Przyspieszony oddech (tachypnoe) – więcej niż 18 oddechów na minutę; zauważalne może być w przypadku gorączki, infekcji płuc, silnego bólu, niewydolności oddechowej oraz niewydolności krążenia. Nie zawsze jest zjawiskiem nieprawidłowym – przyspieszenie oddechu towarzyszy również niektórym stanom emocjonalnym oraz wysiłkowi fizycznemu. Częstość oddechów powyżej 40 na minutę uniemożliwia skuteczną wymianę gazową i może być przyczyną niedotlenienia.
- Spowolniony oddech (bradypnoe) – poniżej 12 oddechów na minutę. Może pojawiać się po zażyciu lub zatruciu substancjami o działaniu depresyjnym na ośrodkowy układ nerwowy, takimi jak alkohol, morfina czy benzodiazepiny. Zmniejszenie częstości oddechów może być również spowodowane niektórymi schorzeniami OUN, a także zatruciami wewnątrzpochodnymi (śpiączka cukrzycowa, mocznica). Nadmierne zwolnienie oddechu (mniej niż 8 na minutę) również może spowodować niedotlenienie organizmu.
- Pogłębienie oddechu – często towarzyszy jego przyspieszeniu, np. podczas wysiłku fizycznego. Bywa obserwowane również przy niewyrównanej cukrzycy, np. w śpiączce ketonowej.
- Spłycenie oddechu – może świadczyć o zmniejszonej sile mięśni oddechowych lub ciężkiej niewydolności oddechowej.
- Jednostronne ruchy klatki piersiowej – są oznaką odmy opłucnowej, ale także obecności płynu lub zwłóknień w klatce piersiowej.
- Oddech paradoksalny – mówi się o nim w sytuacji, gdy obserwuje się zapadanie klatki piersiowej podczas wdechu. Jest wynikiem urazów klatki piersiowej, w których doszło do złamania więcej niż trzech żeber w minimum dwóch miejscach.
- Oddech Biota – płytki i nieregularny, z okresami bezdechu trwającymi 10-30 sekund; często poprzedza całkowity bezdech. Obserwuje się go u pacjentów w śpiączkach polekowych, a także u osób, u których doszło do uszkodzenia OUN.
- Oddech Cheyne’a-Stokesa – trwające kilkanaście sekund epizody bezdechu przerywane są oddechem, który z początku pogłębia się i przyspiesza, a następnie spłyca się i zwalnia, aż do kolejnego bezdechu. Może pojawiać się w niewydolności serca i przy chorobach OUN takich jak udar mózgu czy encefalopatia polekowa lub metaboliczna.
- Nieprawidłowe szmery oddechowe – choć większość słyszalna jest za pomocą stetoskopu, niektóre z nich można usłyszeć również bez niego. Należy do nich m.in. chrapanie będące sygnałem niedrożności górnych dróg oddechowych – jego rozpoznanie może być kluczowe dla skuteczności tlenoterapii. Charakterystyczne są również rzężenia powodowane stanami zapalnymi lub zaleganiem wydzieliny w dolnych drogach oddechowych oraz świadczące o zwężeniu dróg oddechowych świsty.
Kiedy oddech = brak oddechu?
Opisane powyżej objawy bywają dość charakterystyczne. Zdarza się jednak, że trudno jest określić, czy mamy do czynienia z jakimiś zaburzeniami, czy słyszymy prawidłowy oddech u osoby dorosłej lub dziecka. Na przykład to, ile oddechów w ciągu minuty zostanie zaobserwowanych, może mieć podłoże fizjologiczne – u większości osób ich częstość się zmniejsza podczas snu, a nawet po przyjęciu pozycji horyzontalnej.
Dlatego trzeba podkreślić, że w razie wątpliwości w tej kwestii należy przyjąć założenie, że nie jest zachowany prawidłowy oddech, a co za tym idzie – podjąć akcję resuscytacyjną.
Oddech agonalny a NZK
Stosunkowo powszechne jest przekonanie, że o nagłym zatrzymaniu krążenia świadczy całkowity brak oddechu. Jednak nawet u 40% poszkodowanych, u których doszło do NZK, występuje tzw. oddech agonalny, który osoby bez odpowiedniego przeszkolenia mogą wziąć za prawidłowe oddychanie.
Przyjęta definicja oddechu agonalnego opisuje to zjawisko jako nieregularne próby łapania powietrza, podobne do tych podejmowanych przez wyjętą z wody rybę (stąd można spotkać się z potocznym określeniem „rybi oddech”). Objaw ten może stanowić utrudnienie w rozpoznaniu NZK i sprawić, że nie zostaną podjęte odpowiednie czynności ratunkowe. Ryzyko pomyłki jest znacznie mniejsze, jeśli osoba udzielająca pomocy przeszła profesjonalne szkolenie, takie jak kurs kwalifikowanej pierwszej pomocy. Musi on być jednak prowadzony przez profesjonalną, doświadczoną kadrę. Zapraszamy więc na zajęcia w Centrum Ratownictwa.
Bibliografia:
- W. Szczeklik, M. Jankowski, F. Mejza, Szmery oddechowe, nieprawidłowe, Interna – mały podręcznik, Medycyna Praktyczna dla lekarzy, 13.08.2021, dost. 24.08.2022
- Lek. med. I. Witkiewicz, Zaburzenia oddychania, Medycyna Praktyczna dla pacjentów, 29.03.2017, dost. 24.08.2022