Drgawki to objaw, który może mieć wiele przyczyn – od zaburzeń metabolicznych, przez urazy czaszkowo-mózgowe, aż po choroby przewlekłe, takie jak epilepsja. W praktyce ratowniczej to właśnie padaczka jest najczęstszym źródłem napadów drgawkowych obserwowanych w przestrzeni publicznej. Przebieg napadu może być dramatyczny, co często powoduje niepokój wśród świadków zdarzenia. Dlatego tak ważne jest, aby wiedzieć, jak udzielić właściwej pierwszej pomocy osobie z napadem drgawkowym, jak zabezpieczyć ją przed dodatkowymi urazami oraz jakie działania są absolutnie niewskazane.

Przyczyny drgawek

Przyczyn objawów drgawkowych jest bardzo wiele. Najczęściej są to mimowolne skurcze mięśni szkieletowych całego ciała lub wybranej partii mięśni ciała wynikające z zaburzenia funkcji układu nerwowego, zarówno na poziomie fizjologicznym, jako zaburzenie przewodzenia w synapsach nerwowych, jak i zaburzenia struktury tkanki nerwowej (np. ognisko w obszarze mózgowia).

Wśród przyczyn drgawek można wymieniać:

• zatrucia,
• zaburzenia metaboliczne,
• urazy czaszkowo-mózgowe (szczególnie w wyniku wypadków komunikacyjnych oraz upadków z wysokości),
• rozwój np. guzów mózgu,
• powikłania ciąży (w postaci rzucawki).

Pomimo tak licznych źródeł i przyczyn objawów drgawkowych, główną i zdecydowanie najpowszechniejszą przyczyną napadów drgawkowych u osób dorosłych spotykaną w warunkach ulicznych jest epilepsja.

Epilepsja – charakterystyka choroby

Choroba ta, powszechnie określana mianem padaczki polega na zaburzeniu przewodzenia impulsów w układzie nerwowym.

Epilepsja jest chorobą przewlekłą, przebiegającą w postaci napadów utraty świadomości połączonej z objawami drgawkowymi, określanymi często mianem „ataków”. Dotyczy pacjentów obojga płci i w różnym wieku. Napad epilepsji może być wyzwalany czynnikami zewnętrznymi (trigger), takimi jak:

• intoksykacja,
• bodziec słuchowy (dźwięk o wysokich tonach i dużym natężeniu),
• bodziec wzrokowy (migające światło o intensywnej barwie).

Często może przebiegać również bez uchwytnej przyczyny. Takim czynnikiem wyzwalającym jest bardzo często deprywacja snu lub przyjęcie substancji toksycznych – zwłaszcza alkoholu, a także narkotyków.

Przebieg napadu epilepsji

Napad drgawkowy w przebiegu epilepsji może mieć bardzo różny przebieg – od uogólnionych objawów drgawkowych obejmujących wszystkie mięśnie, po częściowe napady, w których skurcze dotyczą tylko wybranych partii ciała (np. ręki czy nogi). Zaburzenia świadomości mogą wystąpić w większości rodzajów napadów – zwłaszcza w typie atonicznym oraz toniczno-klonicznym.

Etapy napadu epilepsji

1. Aura epileptyczna

Pierwszym etapem jest występowanie aury epileptycznej. To zjawisko polega na pojawianiu się u pacjenta omamów zmysłowych – wzrokowych, słuchowych, a czasem także związanych z innymi narządami zmysłów. Aura często ostrzega pacjenta o nadchodzącym napadzie, dzięki czemu może on poszukać bezpiecznego miejsca.

2. Napad drgawkowy

Kolejnym etapem jest właściwy napad drgawkowy (lub atonia), w przebiegu którego pojawiają się skurcze mięśni – uogólnione lub częściowe.

W trakcie napadu świadkowie zdarzenia powinni:

• zabezpieczyć pacjenta przed dodatkowymi urazami,
• stabilizować głowę,
• usunąć z otoczenia twarde, niebezpieczne przedmioty.

Absolutnie nie wolno wprowadzać żadnych przedmiotów do jamy ustnej pacjenta – może to spowodować niedrożność dróg oddechowych i ryzyko uduszenia. W razie potrzeby należy obrócić pacjenta na bok, aby umożliwić ewakuację wydzielin.

3. Sen ponapadowy

Trzeci etap napadu epilepsji charakteryzuje się snem ponapadowym, który trwa około 30 minut. Pacjent jest wtedy wyczerpany, ma zaburzoną świadomość i nie jest w stanie samodzielnie utrzymać drożności dróg oddechowych. Należy ułożyć go w pozycji bocznej i czuwać nad jego bezpieczeństwem.

Pierwsza pomoc przy napadzie padaczkowym

Podstawowe zasady postępowania to:

• zapewnienie pacjentowi bezpieczeństwa i ochrony przed urazami,
• utrzymanie drożności dróg oddechowych poprzez odpowiednie ułożenie ciała,
• niepozostawianie pacjenta samego,
• wezwanie zespołu ratownictwa medycznego – każdorazowo po napadzie drgawkowym konieczna jest kontrola lekarska,
• przekazanie ratownikom szczegółowych informacji o stanie zdrowia pacjenta, przyjmowanych lekach, okolicznościach zdarzenia oraz dokumentacji medycznej, jeśli jest dostępna.

W zakładzie pracy należy również poinformować kierownika lub osobę odpowiedzialną za BHP oraz odnotować zdarzenie w dokumentacji.