Omdlenie jest to stan fizjologiczny, w którym chwilowo do naczyń krwionośnych ośrodkowego układu nerwowego w obszarze mózgowia dociera zbyt mała ilość krwi, lub krew, która dociera do układu tętniczego mózgu, jest zbyt uboga w tlen. Chwilowy niedobór tlenu lub jego niewystarczająca ilość w stosunku do potrzeb metabolizmu mózgu, skutkuje chwilową utratą świadomości. Wyłączenie świadomości będziemy mogli zaobserwować w sytuacji, w której pacjent osunie się na ziemię bezwładny lub wcześniej będzie zgłaszał słabość oraz mroczki przed oczami, często podawane jako objaw nadchodzącego omdlenia.
Omdlenie to nagła, krótkotrwała utrata przytomności, której przyczyną jest chwilowe zmniejszenie dopływu krwi do mózgu. Zwykle ma charakter łagodny i przemijający, ale w praktyce ratowniczej wymaga zachowania szczególnej ostrożności, ponieważ może być także objawem poważnych schorzeń. Właściwe postępowanie pozwala szybko przywrócić prawidłowe funkcje organizmu, a jednocześnie zabezpieczyć pacjenta przed pogorszeniem stanu zdrowia.
Najważniejsze priorytety działań ratownika
W przypadku omdlenia celem ratownika jest przywrócenie prawidłowego krążenia krwi w centralnych obszarach ciała oraz zapewnienie pacjentowi bezpieczeństwa. Kluczowe działania to:
- zapewnienie bezpieczeństwa ratownika i poszkodowanego,
- uniesienie kończyn dolnych (lub kończyn górnych) powyżej poziomu klatki piersiowej pacjenta,
- utrzymanie pacjenta w pozycji leżącej,
- kontrola podstawowych funkcji życiowych – przytomności i oddechu.
Procedura BLS w przypadku omdlenia
Postępowanie w omdleniu powinno być zgodne z procedurą Basic Life Support (BLS), według wytycznych Europejskiej Rady Resuscytacji:
- Oceń własne bezpieczeństwo.
- Sprawdź przytomność pacjenta.
- Zawołaj o pomoc.
- Skontroluj oddech pacjenta.
Jeśli pacjent oddycha, a utrata przytomności nastąpiła na oczach ratownika, w sytuacji, która pozwala jednoznacznie wykluczyć urazowe przyczyny, dopuszczalne jest:
- uniesienie kończyn dolnych na wysokość około 30 cm,
- utrzymanie tej pozycji maksymalnie przez około 2 minuty,
- obserwacja pacjenta – jeśli świadomość nie powróci, należy traktować go jak osobę nieprzytomną.
Uniesienie kończyn działa poprzez przemieszczenie krwi z nóg do krążenia centralnego, co zwiększa ciśnienie w naczyniach klatki piersiowej i poprawia perfuzję mózgu.
Objawy wykluczające proste omdlenie
Podniesienie nóg można zastosować tylko w przypadku klasycznego omdlenia. Jeśli u pacjenta pojawiły się inne objawy, nie wolno tego robić. Alarmujące symptomy to:
- ból w klatce piersiowej,
- duszność lub problemy z oddychaniem,
- zawroty głowy o charakterze neurologicznym,
- inne objawy internistyczne wskazujące na zagrożenie życia.
W takich sytuacjach należy wdrożyć pełne postępowanie zgodne z BLS:
- ułożyć pacjenta nieprzytomnego z zachowanym oddechem w pozycji bocznej bezpiecznej,
- zapewnić dostęp i gotowość do użycia AED,
- wezwać zespół ratownictwa medycznego – numer 112 lub 999.
Ograniczenia czasowe przy unoszeniu kończyn
Uniesienie kończyn dolnych na wysokość około 30 cm można stosować tylko krótkotrwale – maksymalnie przez 2 minuty. Jeśli po tym czasie pacjent nie odzyska przytomności:
- traktujemy go jako osobę nieprzytomną,
- układamy w pozycji bezpiecznej,
- wzywamy służby ratunkowe.
Postępowanie u osób starszych i przewlekle chorych
U osób starszych, obciążonych chorobami układu krążenia czy neurologicznymi, należy zachować szczególną ostrożność przy zmianie pozycji ciała. Nagłe unoszenie kończyn może zwiększać ryzyko krwotocznych powikłań neurologicznych (np. udaru krwotocznego). Dlatego decyzja o zastosowaniu tej techniki powinna być poprzedzona oceną sytuacji, mechanizmu zdarzenia i wywiadu według schematu SAMPLE.
Omdlenie w większości przypadków ma łagodny przebieg, ale zawsze należy traktować je poważnie. Podstawowe działania ratownika to:
- zapewnienie bezpieczeństwa,
- ocena stanu pacjenta i funkcji życiowych,
- krótkotrwałe uniesienie kończyn dolnych, jeśli sytuacja na to pozwala,
- wdrożenie pełnego BLS w przypadku braku poprawy,
- szczególna ostrożność w pomocy osobom starszym i przewlekle chorym.
Prawidłowe rozpoznanie sytuacji i właściwe działania mogą w prostych przypadkach wystarczyć do szybkiego powrotu pacjenta do zdrowia, a w poważniejszych – stanowią fundament skutecznej pomocy do czasu przyjazdu zespołu ratownictwa medycznego.