W dzisiejszych czasach większość osób zdaje sobie sprawę, jak ważne jest posiadanie choćby podstawowej wiedzy na temat np. resuscytacji krążeniowo-oddechowej, zabezpieczania złamań czy opatrywania ran. Jednocześnie koncepcja pierwszej pomocy psychologicznej nie jest jeszcze zbyt rozpowszechniona. Przystępując do czynności ratunkowych, skupiamy się przede wszystkim na takich kwestiach jak funkcje życiowe, objawy chorobowe lub urazy. Powinniśmy jednak zadbać także o odpowiednie wsparcie psychologiczne poszkodowanego. W dłuższej perspektywie może to uratować mu zdrowie, a nawet życie.
Czym jest pierwsza pomoc psychologiczna?
Pierwsza pomoc psychologiczna jest emocjonalnym wsparciem, udzielonym tuż po emocjonalnie obciążającym lub traumatycznym wydarzeniu. To czynności obejmujące zarówno komunikację werbalną, jak i niewerbalną, prowadzące do ustabilizowania emocji poszkodowanego, a także przywrócenie jej poczucia sprawczości i kontroli nad sytuacją, w której się znajduje.
Dokładniej można opisać pierwszą pomoc psychologiczną jako reakcję obejmującą takie zagadnienia jak:
- zapewnienie praktycznej opieki i wsparcia (bez natarczywości),
- pomoc w zaspokojeniu podstawowych potrzeb (woda, jedzenie, uzyskanie informacji),
- wysłuchanie osoby, która potrzebuje rozmowy, w tym także jej obaw i komunikatów o potrzebach,
- pocieszenie i ochrona przed dalszą krzywdą.
Wsparcie psychologiczne poszkodowanego nie jest czymś, co leży wyłącznie w kompetencjach specjalistów. Świadkowie wydarzenia nie muszą zagłębiać się w szczegółową dyskusję na temat wydarzenia ani analizować jego przebiegu. Przede wszystkim wiąże się z gotowością do wysłuchania i wczuciem w problem drugiej osoby. Z tego powodu pierwszej pomocy psychologicznej mogą udzielić również takie osoby jak członkowie zespołu ratunkowego czy świadkowie zdarzenia.
Wsparcie psychologiczne poszkodowanego – dlaczego jest niezbędne?
Zadbanie o psychologiczne aspekty udzielania pierwszej pomocy ma duże znaczenie dla stanu poszkodowanego – zarówno w czasie akcji ratunkowej, jak i po długim czasie od zdarzenia. Badania pokazują, że udzielenie wsparcia psychicznego poprawia jakość udzielanej pomocy. Pacjent jest dzięki temu spokojniejszy, dzięki czemu może lepiej współpracować z ratownikami, nie utrudniając prowadzenia niezbędnych czynności.
To jednak niejedyny powód, dla którego wsparcie psychiczne poszkodowanego jest tak ważne. Stres, strach, poczucie bezradności oraz inne emocje występują w takich sytuacjach w nasileniu nieporównywalnym do doświadczeń z codziennego życia. Związana z tym trauma może odcisnąć na psychice poszkodowanego silne piętno, co może z czasem prowadzić do wystąpienia objawów zespołu stresu pourazowego (PTSD). Pierwsza pomoc psychologiczna stanowi jeden z najważniejszych elementów prewencji tego zaburzenia.
Objawy PTSD mogą być bardzo różnorodne i mieć różne nasilenie. Najczęściej jednak obejmują tzw. flashbacki, czyli niekontrolowane odtwarzanie wspomnienia traumatycznego zdarzenia, koszmary senne i bezsenność, zaburzenia regulacji emocji i unikanie sytuacji, osób, miejsc lub bodźców przypominających o traumie. Często pojawia się także poczucie winy. Symptomy te mogą być tak silne, że całkowicie uniemożliwiają normalne funkcjonowanie.
Jak udzielić pierwszej pomocy psychologicznej poszkodowanemu?
Udzielanie poszkodowanemu wsparcia psychologicznego nie jest trudne. Nie wymaga też specjalistycznej wiedzy. Do podstawowych działań, które może podjąć każdy, należą:
- nawiązanie kontaktu – rozmawiaj z poszkodowanym; zadawaj i odpowiadaj na pytania, wypowiadaj uspokajające komunikaty, oferuj wsparcia i pomocy,
- zwrócenie uwagi poszkodowanego na jego zdrowie i bezpieczeństwo – zapewnij o udzielanej pomocy i o tym, że odpowiednie służby niedługo będą na miejscu zdarzenia. Warto zadbać przywrócenie poczucia kontroli poprzez zapewnianie, że to tylko przejściowa sytuacja,
- pomoc w uzyskaniu pomocy długoterminowej – zapytaj, czy kogoś powiadomić o zdarzeniu i przekazać informacje na temat darmowej pomocy psychologicznej takiej jak Kryzysowy Telefon Zaufania (116 123) lub Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży (116 111).
Pamiętaj też, by zachować spokój. Emocje osoby udzielającej pomocy mogą udzielać się poszkodowanemu. Podczas rozmowy należy też powstrzymać się od oceniania i udzielania rad. Udzielając pomocy psychologicznej osobie, która znalazła się w traumatyzującej sytuacji, należy dopilnować, by wspierać ją z poszanowaniem jej bezpieczeństwa, godności i praw. W uzyskaniu rzetelnej wiedzy o tym, jak pomóc poszkodowanemu mądrze i odpowiedzialnie, pomaga również kurs kwalifikowanej pierwszej pomocy, organizowany w Centrum Ratownictwa. Warto też pamiętać, że często sama obecność i bliskość drugiej osoby pozwala zapewnić poczucie bezpieczeństwa niezbędne w kryzysowej sytuacji.
Źródła:
- Psychologiczna pierwsza pomoc: przewodnik dla pracowników w terenie, s. 3-8, Światowa Organizacja Zdrowia, Regionalne Biuro WHO na Europę, Kopenhaga 2022;
- R. Kołton, Trudne emocje w ratownictwie, Medycyna Praktyczna: Ratownictwo, 4.08.2017, dost. 22.11.2022;
- Mikuczewska-Wośko, D. Biłyj, J. Tomczyk, Psychologiczna pomoc dla uczestników wypadków drogowych – wnioski z realizacji programu, Dolnośląski Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy, 2009, dost. 22.11.2022;
- mgr Bartłomiej Kochanowski, Psychologiczne reakcje na stres traumatyczny – PTSD i ASD, Studencki serwis rozwoju “Więc jestem”, 20.10.2016, dost. 22.11.2022;