Porażenie piorunem – rzadko śmiertelne, zawsze niebezpieczne

Czy da się przeżyć porażenie piorunem? Mimo iż jest to sytuacja bardzo niebezpieczna, większość osób przeżywa ten rodzaj wypadku. Jednak nawet jeśli poszkodowany bezpośrednio po zdarzeniu czuje się dobrze, należy pilnie skorzystać z pomocy lekarskiej. Konsekwencje porażenia piorunem mogą bowiem ujawnić się dopiero po dłuższym czasie. Czym grozi porażenie piorunem?

Obrażenia po porażeniu piorunem

Co dzieje się z człowiekiem po uderzeniu pioruna? Wbrew pozorom, zazwyczaj nie są to wypadki śmiertelne. Na skutek uderzenia pioruna umiera jedynie około 10% poszkodowanych. Bezpośrednią przyczyną zgonu jest najczęściej zatrzymanie krążenia. To efekt oddziaływania prądu stałego o bardzo dużym napięciu. Może on zadziałać bezpośrednio na układ krążenia, w mechanizmie podobnym do defibrylacji bądź wywołać obrażenia układu nerwowego – mózgu, układu autonomicznego lub nerwów obwodowych. W rezultacie może dojść do porażenia ośrodka oddechowego lub nerwów przeponowych oraz międzyżebrowych. Skutkiem jest zatrzymanie oddechu i krążenia.

U osób, które przeżyły porażenie piorunem, mogą wystąpić następujące symptomy:

• zaburzenia świadomości,
• zaburzenia widzenia,
• zespoły neurologiczne różnego typu,
• oparzenia – w większości powierzchowne, często mające formę charakterystycznych, wzorzystych wykwitów (znamiona Lichtenberga).
• wśród dalszych konsekwencji porażenia piorunem należy wymienić przede wszystkim:
• powikłania neurologiczne, mogące skutkować długotrwałą niezdolnością do pracy,
• zaćmę – występuje dość często; z tego powodu po ok. 6 miesiącach od zdarzenia poszkodowany powinien udać się na kontrolę okulistyczną,
• zaburzenia funkcji poznawczych i zmiany osobowości.

Porażenie piorunem – pierwsza pomoc

Niezależnie od tego, czy człowiek porażony piorunem posiada jakieś widoczne obrażenia, konieczne jest natychmiastowe udzielenie pierwszej pomocy. Podstawą jest oczywiście pilne wezwanie zespołu ratownictwa medycznego. Poza tym postępowanie w porażeniu piorunem zależy od objawów, jakie widzimy u poszkodowanego.

Podobnie jak w innych przypadkach, przystępując do udzielenia pierwszej pomocy osobie porażonej piorunem, trzeba w pierwszej kolejności ocenić miejsce zdarzenia. Jeśli stwarza ono zagrożenie dla poszkodowanego, w miarę możliwości należy go przenieść. Następnie konieczna jest ocena jego stanu. Jeśli nie oddycha, należy natychmiast przystąpić do resuscytacji krążeniowo-oddechowej, która powinna być kontynuowana do momentu przybycia ratowników. Konieczne jest również opatrzenie ewentualnych złamań lub oparzeń.

Jak zmniejszyć ryzyko porażenia piorunem?

Odpowiednia pierwsza pomoc jest niezwykle istotna. Należy jednak dołożyć wszelkich starań, by zapobiegać tego typu zdarzeniom. Ważna tutaj jest wiedza o tym, jak postępować, by porażenia piorunem uniknąć.

Mówiąc o tym, jak zapobiec porażeniu piorunem, należy wyjaśnić, jak dochodzi do tego typu zdarzeń. Jedynie 5% poszkodowanych zostaje trafionych bezpośrednio. Obrażenia najczęściej są skutkiem oddziaływania napięcia krokowego. Energia elektryczna po uderzeniu pioruna rozchodzi się bowiem w ziemi, często na dość duże odległości. W około 50% przypadków porażone osoby znajdowały się do kilkuset metrów od wyładowania.

Jeśli odległość jest bardzo mała, może dojść do przeskoku pioruna z uderzonego obiektu na znajdującą się w pobliżu osobę. Taka sytuacja ma miejsce w przypadku ok. 35% porażeń. Stosunkowo rzadko obrażenia są skutkiem kontaktu z porażonym obiektem, np. dotknięcia słupa lub drzewa. Jest to równie niebezpieczne co bezpośrednie trafienie i często skutkuje śmiercią poszkodowanego.

To sprawia, że podczas burzy należy unikać znajdowania się na otwartym terenie, a także bliskości drzew i innych wysokich, odizolowanych obiektów. Trudno jest oszacować bezpieczną odległość; trzeba jednak pamiętać, że na porażenie piorunem jesteśmy narażeni, przebywając zarówno kilkadziesiąt, jak i nawet kilkaset metrów od miejsca, w którym istnieje ryzyko uderzenia. Trzeba pamiętać o kilku podstawowych zasadach bezpieczeństwa:

• unikaj przebywania w pobliżu grzbietów i szczytów wzniesień – postaraj się zejść najniżej, jak to możliwe,
• unikaj otwartych przestrzeni oraz pojedynczych drzew lub słupów,
• jeśli przebywasz w wodzie, natychmiast z niej wyjdź,
• nie kładź się na ziemi. Znajdując się na otwartej przestrzeni bez możliwości schronienia, kucnij na ziemi z zetkniętymi kolanami i kostkami. Możesz również usiąść na czymś, co nie przewodzi prądu, np. Skórzanej lub płóciennej torbie, plecaku, zwiniętej linie itp., o ile są suche. Postaraj się również zdjąć z siebie wszystkie metalowe przedmioty,
• unikaj kontaktu z wodą, metalem i innymi przewodnikami,
• zachowuj kilkumetrową odległość od przebywających z Tobą osób.

Ważne jest również znalezienie odpowiedniego schronienia; jedyne miejsca, które można uznać za całkowicie bezpieczne, to samochód oraz murowany budynek. Warto przy tym podkreślić, że nie jest prawdą, że korzystanie z telefonów komórkowych podczas burzy jest niebezpieczne. Zagrożeniem może być natomiast używanie telefonów przewodowych oraz dotykanie instalacji sanitarnych.

Odpowiednie postępowanie w porażeniu piorunem znacznie zwiększa szanse poszkodowanego na przeżycie. Mimo iż jest to bardzo specyficzny wypadek, zazwyczaj wystarczy w tym celu podstawowa wiedza z zakresu pierwszej pomocy. Niezbędne w tym celu umiejętności powinny posiadać wszystkie osoby, które często przebywają na otwartych przestrzeniach – nie tylko miłośnicy pieszych wypraw, ale i np. pracownicy firm, którzy wykonują swoje obowiązki w terenie. O tym, co robić i jak pomóc przy porażeniu piorunem, dowiadują się uczestnicy szkoleń takich jak kurs pierwszej pomocy centrum ratownictwa. To solidna dawka wiedzy i praktyczny trening, pozwalający zarówno skutecznie działać w razie wypadku, jak i odpowiednio mu zapobiec.

Bibliografia:

1. Dr med. J. Ciećkiewicz, Rażenie piorunem, Mp.pl, 14.06.2017, dost, 16.09.2023
2. J. Wojteczek, Jak zachować się w czasie burzy i pomóc osobie rażonej piorunem, zdrowie.pap.pl, 10.08.2018, dost. 16.09.2023