Środki przymusu bezpośredniego dopuszczone prawem
W artykule 18 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego ustawodawca wymienia szczegółowo cztery dopuszczone prawem środki przymusu bezpośredniego, jakie mogą być zastosowane przez lekarzy wobec pacjentów z zaburzeniami psychicznymi. Są to „przytrzymanie, przymusowe podanie leków, unieruchomienie oraz izolacja” [2] Ustawa określa także, że w przypadku pacjentów „poważnie zakłócających lub uniemożliwiających funkcjonowanie zakładu psychiatrycznej opieki zdrowotnej lub jednostki organizacyjnej pomocy społecznej”[2] można zastosować jedynie dwa środki przymusu wymienione w ustawie, tj. przytrzymaniu i przymusowym podaniu leku. Należy zwrócić uwagę, że wymienione we wspomnianym artykule narzędzia prawne ujęte zostały w katalog zamknięty, to znaczy taki który nie może zostać poszerzony o żadne dodatkowe elementy w postaci innych nie opisanych w ustawie środków przymusu bezpośredniego. Należy więc rozumieć, że każda inna czynność związana z uderzeniem, zadawaniem bólu, a nawet inne czynności medyczne (np. cewnikowanie) nie może zostać potraktowana jako środek przymusu bezpośredniego dopuszczony ustawą i stanowi działanie niezgodne z prawem. Ustawodawca wymienia także cztery dopuszczone prawem środki przymusu bezpośredniego w porządku charakteryzującym się zwiększoną ingerencją lekarza w godność pacjenta. Przesłanką do takiego wnioskowania może być ograniczenie możliwości stosowania niektórych z nich (do pierwszych dwóch) w przypadku pacjentów, którzy są jedynie uciążliwi dla organizacji pracy jednostki leczniczej, lecz nie stwarzają zagrożenia.[2] Należy przyjąć, że najmniej przykre i dokuczliwe dla pacjenta, choć najbardziej uciążliwe dla personelu medycznego jest przytrzymanie.
Przytrzymanie należy wykonać w sposób nie zagrażający zdrowiu i życiu chorego, a także bezpieczny dla zespołu. Przytrzymanie może mieć charakter jedynie krótkotrwałego ograniczenia możliwości wykonania ruchu lub przemieszczania się pacjenta i sosowane może być jedynie na drodze użycia siły fizycznej. W praktyce do zastosowania tego środka w sposób bezpieczny potrzebnych jest kilka osób (4 które przytrzymują kończyny oraz 1 która nadzoruje wykonanie procedury). W przypadku przytrzymania niedopuszczalne jest zastosowanie jakichkolwiek przedmiotów czy narzędzi w postaci pałek, kajdanek czy nawet materiału lub pasów. W procedurze tej ze względu na liczbę osób potrzebną do jej przeprowadzenia mogą brać udział osoby inne aniżeli personel medyczny (policjant, strażak, sanitariusz, a nawet członkowie rodziny), jednak nadzór nad jej wykonaniem musi osobiście prowadzić lekarz zlecający użycie środka.
Przymusowe podanie leków jest drugim przewidzianym przez ustawodawcę środkiem przymusu bezpośredniego zakładającym farmakologiczne uspokojenie chorego bez jego wymaganej zgody. Istnieje dość duży spór dotyczący metody podaży leku dopuszczonej tym zapisem, jednak w opinii autora ustawa zezwala na doraźne podanie leku w liczbie oraz dawce niezbędnej do uspokojenia pacjenta i oddalenia niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia. Przyjmując, że środki przymusu bezpośredniego zostały sformułowane jako narzędzia doraźnie pozwalające oddalić zagrożenie spowodowane zachowaniem pacjenta, a nie są metodą przymusowego leczenia (zasady przymusowego leczenia reguluje artykuł 33 ustawy), należy stwierdzić, że planowe podawanie wcześniej rozpisanego przez lekarza leczenia nie mieści się w kryteriach zastosowania przymusu bezpośredniego.
Unieruchomienie jest odebraniem możliwości poruszania się osobie chorej na dłuższy czas określony przez lekarza w trakcie doboru środka przymusu bezpośredniego. Do jego wykonania mogą posłużyć narzędzia w postaci pasów, uchwytów, prześcieradła lub kaftana bezpieczeństwa. Należy zwrócić uwagę, że zastosowanie tego środka wymaga szczególnej ostrożności ze strony osoby nadzorującej jego wykonanie, gdyż zakłada ono pozbawienie pacjenta możliwości zmiany pozycji ciała w sytuacji np. wymiotów, utrudnienia oddychania lub urazu. Ma to szczególne znaczenie w przypadku praktyki zespołów ratownictwa medycznego, które wykonując transport medyczny pacjenta do szpitala psychiatrycznego niejednokrotnie będą zmuszone do stosowania improwizowanych środków i materiałów, by móc wykonać ten środek przymusu.
Izolacja jest środkiem przymusu polegającym na umieszczeniu pacjenta w odosobnionym pomieszczeniu, w którym nie będzie stwarzał zagrożenia dla siebie lub innych osób. Ponieważ środek ten wymaga z reguły hospitalizacji i stosowany jest w dłuższym okresie czasu (kilkadziesiąt minut, kilka godzin) nie znajduje on szerokiego zastosowania w praktyce zespołów ratownictwa medycznego i nie stanowi przedmiotu szczegółowego omówienia w tym opracowaniu.