Mechanizmy powstawania urazów kręgosłupa

Do uszkodzenia kręgosłupa dochodzi najczęściej w efekcie nagłego działania dużej siły na ciało osoby poszkodowanej. Najczęściej dochodzi do urazów kręgosłupa po upadku z wysokości, wypadkach komunikacyjnych, kontuzjach sportowych i wydarzeniach takich jak przygniecenie ciężkim przedmiotem.

W wypadkach komunikacyjnych dochodzi do nagłych szarpnięć lub przeciążeń, których efektem może być uraz kręgosłupa szyjnego. To tak zwany „efekt strzału z bicza” – niezwykle niebezpieczny ze względu na ryzyko uszkodzenia rdzenia kręgowego w odcinku odpowiadającym za oddychanie i funkcje życiowe.

Objawy urazu kręgosłupa

Przystępując do udzielania pierwszej pomocy, należy zwrócić uwagę na obecność mogących świadczyć o urazie kręgosłupa objawów. Szczególnie alarmujące są:

• silny ból pleców lub karku, nasilający się przy poruszaniu,
• ograniczenie możliwości poruszania głową, kończynami lub tułowiem,
• drętwienie, mrowienie, brak czucia w obrębie kończyn,
• osłabienie siły mięśniowej lub niedowłady,
• problemy z oddychaniem (szczególnie przy uszkodzeniu odcinka szyjnego kręgosłupa),
• zauważalne deformacje w obrębie pleców lub szyi,
• zaburzenie kontroli zwieraczy.

Warto przy tym pamiętać, że poszkodowany może być w szoku bezpośrednio po zdarzeniu, a co za tym idzie – bagatelizować dolegliwości. Z tego powodu każde zdarzenie, w którym doszło do silnego urazu, powinno być traktowane jako potencjalnie powodujące uraz kręgosłupa – objawy nie są zauważalne od razu.

Co zrobić przy urazie kręgosłupa?

Najważniejszą zasadą pierwszej pomocy przy urazach kręgosłupa jest to, by nie ruszać poszkodowanego bez konieczności. Nawet minimalne przemieszczenie jego struktur może bowiem spowodować dodatkowe uszkodzenia rdzenia kręgowego.

Mając to na względzie, należy wykonać następujące kroki:

• Zabezpieczenie miejsca zdarzenia i zadbanie o własne bezpieczeństwo.
• Ocena stanu poszkodowanego – sprawdzenie przytomności, oddechu i krążenia.
• W razie konieczności resuscytacji nie należy odchylać głowy do tyłu; udrożnienie dróg oddechowych powinno być wykonane poprzez wysunięcie żuchwy.
• Unieruchomienie głowy i szyi w jednej osi z tułowiem (np. przy pomocy ubrań lub własnych rąk i kolan) aż do przyjazdu zespołu ratownictwa medycznego. Jeżeli poszkodowany ma na sobie kask i oddycha samodzielnie – nie należy go zdejmować.
• Wezwanie pomocy – jak najszybszy kontakt z centrum powiadamiania ratunkowego pod numerem 112.

Jak podejrzenie urazu zmienia procedurę pierwszej pomocy?

Podejrzenie urazu kręgosłupa sprawia, że zmienia się hierarchia czynności ratunkowych. Zamiast szybkiego przemieszczenia poszkodowanego czy natychmiastowego ułożenia w pozycji bocznej ustalonej, ratownik musi się skoncentrować na utrzymaniu osiowości kręgosłupa. Jego zabezpieczenie pozostaje priorytetem nawet przy krwawieniach czy złamaniach, jeśli nie stanowią one bezpośredniego zagrożenia życia.

To, co w przypadku złamania lub urazie kręgosłupa najważniejsze, to niepodejmowanie działań, które mogą pogorszyć stan poszkodowanego. Każdy ruch powinien być przemyślany i wykonywany w obliczu absolutnej konieczności.

Kurs pierwszej pomocy – zdobądź pewność działania

W medycynie ratunkowej, w tym w udzielaniu pierwszej pomocy, wiedza teoretyczna to za mało. Aby działać skutecznie i bezpiecznie w różnych sytuacjach warto przejść kurs pierwszej pomocy. Pasjonaci ratownictwa powinni z kolei rozważyć kurs kwalifikowanej pierwszej pomocy, który daje jeszcze więcej możliwości działania.

W Centrum Ratownictwa od lat prowadzi tego rodzaju szkolenia przeznaczone zarówno dla osób prywatnych, jak i firm oraz służb mundurowych. Programy kursów zostały skonstruowane w taki sposób, by przygotować uczestników na zdarzenia, do jakich może dojść w różnych okolicznościach i miejscach. Istotną rolę pełnią też ćwiczenia praktyczne na profesjonalnym sprzęcie. To doświadczenie sprawia, że w przypadku realnego zdarzenia uczestnicy nie wahają się działać.

Rozpoznanie urazu kręgosłupa i właściwe postępowanie mogą zadecydować o życiu i sprawności poszkodowanego. Należy pamiętać, że uraz kręgosłupa po upadku lub uderzeniu wymaga traktowania jako potencjalnie zagrażający życiu. Profesjonalne przygotowanie dzięki kursom Centrum Ratownictwa pozwala świadkom zdarzenia działać świadomie i odpowiedzialnie również w tak trudnych sytuacjach jak pierwsza pomoc przy złamaniu lub innych urazach kręgosłupa. A to właśnie szybka i właściwa reakcja jest kluczowa dla uratowania zdrowia lub życia poszkodowanego.

Źródła: Polska Rada Resuscytacji. Zatrzymanie krążenia w sytuacjach szczególnych. W: Wytyczne resuscytacji 2021. Kraków: Polska Rada Resuscytacji; 2021. Dost. 15.09.2025 Asp. Ł. Sroga, Uraz kręgosłupa – zabezpieczenie odcinka szyjnego, Szkoła Policji w Katowicach, dost. 15.09.2025 L. Czukowska-Milanova, J. Gucwa, T. Madej, G. Cebula, E. Byrska-Maciejasz, K. Łabuz, P. Guła, Postępowanie z chorym po urazie kręgosłupa, Mp.pl, 26.02.2013, dost. 15.09.2025