Jak dochodzi do wychłodzenia?

Aby dowiedzieć się, jak zapobiegać wychłodzeniu, należy poznać czynniki, które zwiększają ryzyko nadmiernej utraty ciepła. Dochodzi do niego przede wszystkim poprzez promieniowanie wynikające z różnicy temperatur między otoczeniem a powierzchnią ciała. Przemoczone ubranie lub bezpośrednie zetknięcie z zimną powierzchnią zwiększa przewodzenie ciepła, podobnie jak kontakt z wyziębionym powietrzem. Sprzyja temu również podniesienie ciepłoty ciała na skutek wysiłku fizycznego.

Główne przyczyny wychłodzenia organizmu to: urazy, unieruchomienie, niedożywienie i odwodnienie, nieodpowiednie ubranie, * wyczerpanie fizyczne i energetyczne.

Na wychłodzenie organizmu szczególnie narażone są osoby, które podczas wyprawy spociły się, uległy przemoczeniu lub znalazły się w wyjątkowo niesprzyjających warunkach pogodowych (deszcz, śnieg, silny wiatr).

Jak chronić się przed wychłodzeniem?

Ochrona przed wychłodzeniem jest kluczowa w przypadku każdego wyjścia w teren w okresie jesienno-zimowym. Podstawowym działanie jest dobór odpowiedniej odzieży. Przygotowując garderobę na wycieczkę np. w góry, należy przestrzegać kilku istotnych zasad: Warto ubierać się na tzw. cebulkę, czyli nosić kilka warstw odzieży. Jest to o tyle istotne, że skuteczną izolację od zimna zapewniają nie tyle materiały, co zamknięte między kolejnymi warstwami powietrze;

Należy zadbać o to, by ubrania były suche. Mokry materiał znacznie gorzej chroni przed zimnem; dlatego odzież powinna być dostosowana do poziomu wysiłku fizycznego, by zapewnić skuteczne odprowadzanie potu. Warto również zabrać ze sobą zapasowe rękawiczki (najlepiej z jednym palcem), skarpety i inne drobne części garderoby, które w razie potrzeby można zmienić;

Warto wybierać zimowe buty o 0,5-1 numeru większe niż te noszone na co dzień. Dodatkowo należy sznurować je w taki sposób, by pozostawić nieco luzu, co zapewni lepsze odprowadzanie pary wodnej podczas wysiłku; Dobrze jest zapakować również dodatkową odzież na wypadek wystąpienia wyjątkowo trudnych warunków. Szczególnie ważna jest tutaj ochrona przed mocno wychładzającym wiatrem. Dobrym pomysłem jest zapakowanie np. dodatkowej, dobrej kurtki przeciwwiatrowej; Warto wybierać odzież z materiałów zapewniających szczególnie dobrą ochronę przed zimnem. Na uwagę zasługują tutaj naturalna wełna – nie tylko swetry, ale i np. specjalna bielizna wykonana z wełny merynosów. Materiał ten chroni przed wychłodzeniem również wtedy, gdy jest wilgotny, co jest ogromną zaletą w trudnych warunkach. Warto również sięgać po bieliznę i odzież termoaktywną bądź termiczną.

Dobra izolacja przed zimnem nie zawsze wystarczy, by zapewnić sobie komfort termiczny. Dlatego w plecaku powinny znaleźć się niewielkie, chemiczne ogrzewacze do rąk, które można umieścić między warstwami odzieży, ogrzewając dzięki temu części ciała szczególnie narażone na wychłodzenie.

Należy pamiętać również o ochronie twarzy. Najbardziej narażone na odmrożenia są uszy, nos oraz policzki. Skuteczną ochronę przed zimnem zapewnia ich osłonięcie czapką, chustą bądź szalikiem. Co ważne, kremy, maści czy emulsje nie zapewniają skórze wystarczającej ochrony przed wychłodzeniem.

Staranny dobór odzieży to jednak nie jedyny aspekt skutecznej ochrony przed wychłodzeniem. Przed wyjściem w teren nie należy zapominać o solidnym posiłku, dostarczającym odpowiednią ilość energii i składników odżywczych. Należy również zadbać o przygotowanie prowiantu: Konieczne jest wzięcie ze sobą napojów – w przypadku dłuższych wycieczek można zabrać ze sobą ciepły napój w termosie, np. herbatę. Co ważne, przed wyjściem oraz w trakcie wyprawy nie zaleca się spożywania alkoholu. Jego rozgrzewające działanie jest jedynie pozorne; w rzeczywistości może być on przyczyną odwodnienia i zwiększenia podatności na wychłodzenie,

Można zabrać ze sobą również posiłek do spożycia na ciepło. Nie oznacza to konieczności rozpalania ognia – warto skorzystać z możliwości, jakie dają specjalne podgrzewacze chemiczne, pozwalające na podgrzanie jedzenia lub wody w każdych warunkach.

Pogoda a ryzyko wychłodzenia

Zdarza się jednak, że warunki są tak niekorzystne, że opisane metody zapobiegania wychłodzeniu organizmu mogą być niewystarczające. W takiej sytuacji warto rozważyć rezygnację z planowanej wyprawy. Bardzo ważne jest to, by wcześniej zapoznać się z komunikatami dot. aktualnych i prognozowanych warunków pogodowych, wydawanych przez następujące instytucje: Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (GOPR), Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR), * Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW).

Sprawdzenie pogody jest szczególnie ważne w górach i na terenach znanych ze zmiennej, często nieprzewidywalnej pogody lub specyficznego mikroklimatu. Dobrym nawykiem jest kilkukrotne zapoznanie się z prognozami jeszcze przed wyjściem. Warto przy tym korzystać nie z popularnych portali pogodowych, ale bardziej zaawansowanych modeli, dostępnych np. w aplikacjach Meteo ICM czy Meteo IMGW. Najważniejsze parametry, na jakie należy zwrócić uwagę podczas sprawdzania prognoz to: temperatura, ryzyko opadów – niskie temperatury i opady znacząco zwiększają ryzyko wychłodzenia na skutek możliwego przemoczenia, ryzyko wystąpienia burz (pomocne tutaj mogą być serwisy takie jak Blitzortung, pozwalające na bieżąco śledzić wyładowania i kierunek przemieszczania się burzy), temperatura punktu rosy – parametr ten pozwala określić wilgotność powietrza, która wpływa na tzw. temperaturę odczuwalną. TPR jest bezpośrednio powiązana z wysokością podstawy chmur. Dodatkowo im jest ona wyższa, tym większe jest ryzyko wystąpienia mgieł, mających niekorzystny wpływ na widoczność. W dodatku duża wilgotność powietrza przy niskiej temperaturze sprzyja wychłodzeniu organizmu.

Ważnym elementem zapobiegania wychłodzeniu jest odpowiednie zachowanie podczas wyprawy, szczególnie w górach. Należy pamiętać, by wspinać się w spokojnym tempie, by unikać nadmiernego pocenia się. Decydując się na biwak, trzeba zadbać o izolację od zimnego podłoża. Nie można również zapominać o prowiancie – dobrze nawodniony i odżywiony organizm jest mniej podatny na wychłodzenie.

Czytaj także: Hipotermia - co to, jak zapobiegać i działać w sytuacji wychłodzenia organizmu

Hipotermia - działania w ramach kwalifikowanej pierwszej pomocy

Pierwsza pomoc w wychłodzeniu

Postępowanie w przypadku wychłodzenia organizmu zależy przede wszystkim od stopnia hipotermii, z jakim mamy do czynienia. Zawsze należy jednak pamiętać, by unikać nadmiernego poruszania poszkodowanego. To, co powoduje wychłodzenie, to przede wszystkim spowolnienie krążenia krwi w kluczowych dla życia narządach (mózgu, płucach, sercu).

Główne zasady pierwszej pomocy w wychłodzeniu to: przeniesienie poszkodowanego w suche, ciepłe i osłonięte od wiatru miejsce, z poszkodowanego należy zdjąć przemoczone ubranie, * wychłodzoną osobę trzeba przykryć np. suchym śpiworem, kocem bądź folią NRC, aby zapobiec dalszej utracie ciepła.

Jeśli wychłodzony poszkodowany jest nieprzytomny, należy sprawdzić, czy nie doszło u niego do zatrzymania krążenia. Gdy jest taka konieczność, trzeba podjąć resuscytację zgodnie z algorytmem BLS. Niezbędny jest również kontakt ze służbami ratunkowymi.

Wiedza o tym, jak się chronić przed wychłodzeniem, to jeden z najważniejszych aspektów dbałości o bezpieczeństwo podczas wypraw w góry oraz pieszych wycieczek w sezonie jesiennym i zimowym. Należy przy tym pamiętać, że możemy znaleźć się również w sytuacji, w której ktoś inny będzie potrzebował pomocy. Skuteczne działanie zazwyczaj nie wymaga specjalistycznej wiedzy. Aby jednak mieć pewność, że posiadamy niezbędne umiejętności, warto wziąć udział w profesjonalnym szkoleniu, takim jak kurs pierwszej pomocy w Centrum Ratownictwa. Najważniejsze jest jednak to, by nie przechodzić obojętnie obok osoby narażonej na skutki oddziaływania niskiej temperatury. Szybka i prawidłowa reakcja może uratować czyjeś zdrowie, a nawet życie.