Mianem odmrożenia określa się wywołane działaniem niskiej temperatury uszkodzenie skóry oraz znajdujących się pod nią tkanek. W większości przypadków powstają one na skutek przebywania w otoczeniu, w którym temperatura wynosi mniej niż 0°C. Zdarza się też, że są spowodowane bezpośrednim kontaktem z lodem lub innymi zimnymi materiałami. Najbardziej narażonymi okolicami ciała są dłonie, stopy, nos, policzki oraz małżowiny uszne. Jakie są pierwsze objawy odmrożenia i jak pomóc osobie, której dotyczy ten problem?
Jak powstają odmrożenia?
Powstawanie odmrożeń spowodowane jest spowolnieniem, a następnie zatrzymaniem przepływu krwi w naczyniach zaopatrujących skórę, tkankę podskórną oraz mięśnie. Komórki nie są zaopatrywane w tlen i substancje odżywcze. Może to spowodować ich uszkodzenia, a nawet całkowite obumarcie.
Do pierwszych objawów odmrożenia należy zaczerwienienie lub zblednięcie skóry i uczucie silnego pieczenia. Dokładne symptomy różnią się w zależności od stopnia uszkodzenia tkanek.
Odmrożenia najczęściej są skutkiem kontaktu nieosłoniętej skóry z zimnym powietrzem lub powierzchniami. Ich powstawaniu sprzyjają też takie czynniki jak:
- wilgoć – przemoczenie odzieży lub obuwia,
- ciasne ubranie i obuwie, utrudniające krążenie krwi,
- silny wiatr i wysoka wilgotność powietrza,
- zmęczenie, odwodnienie, głód,
- podeszły wiek,
- spożywanie alkoholu,
- schorzenia przewlekłe, szczególnie cukrzyca i choroby sercowo-naczyniowe.
Odmrożenia – objawy
Wyróżnia się cztery stopnie odmrożeń. Każdy z nich wymaga konsultacji z lekarzem, a odmrożenia od II stopnia w górę wymagają wdrożenia specjalistycznego leczenia.
I stopień – dotyczy przede wszystkim zewnętrznych warstw skóry; jest wynikiem przejściowego zaburzenia krążenia krwi w zaopatrujących je naczyniach. Objawami odmrożenia I stopnia jest zaczerwienienie lub blade zabarwienie skóry, często z towarzyszącym bólem lub swędzeniem. Może wystąpić też obrzęk i przejściowa utrata czucia.
II stopień – dochodzi do zniesienia czucia, również bólu. Po kilku godzinach od odmrożenia na skórze pojawiają się pęcherze wypełnione płynem surowiczym, a czasem także krwią.
III stopień – skóra przybiera siną barwę na skutek martwicy jej powierzchownych warstw; czucie bólu również jest zniesione.
IV stopień – najpoważniejszy uraz tego typu; martwica obejmuje głęboko położone tkanki, w tym ścięgna oraz kości. Czasem dochodzi do samoistnych amputacji odmrożonych części ciała (np. palców, dłoni).
Pierwsza pomoc przy odmrożeniach
Pierwsza pomoc w przypadku odmrożenia polega nie tylko na zaopatrzeniu dotkniętego nim obszaru, ale i ochronie poszkodowanego przed dalszym wyziębieniem. Zapobieganie hipotermii i działanie w sytuacji wychłodzenia organizmu powinno obejmować m.in. jak najszybsze, ale stopniowe przejście do ciepłego (ale nie gorącego) pomieszczenia. Następnie należy szybko zdjąć mokre ubrania i obuwie oraz wszelką biżuterię.
Elementem pierwszej pomocy przy odmrożeniach jest też delikatne ogrzewanie dotkniętego nimi miejsca. Można tego dokonać, np. przykładając doń ogrzany ręcznik lub np. zanurzając dłonie bądź stopy w letniej wodzie i powoli, stopniowo zwiększając temperaturę do około 36°C, temperatura nigdy nie powinna przekroczyć wartości komforotwych.
Odmrożenia na twarzy należy zabezpieczyć opatrunkami z jałowej gazy. Poszkodowanemu można podawać ciepłe napoje, takie jak herbata czy zupa. Niewskazane są gorące płyny.
W przypadku poważniejszych przypadków odmrożeń i hipotermii działania w ramach kwalifikowanej pierwszej pomocy mogą być niewystarczające. W takich sytuacjach niezbędne jest wezwanie pogotowia.
Odmrożenia – czego nie robić?
Udzielając pierwszej pomocy, należy pamiętać również o tym, czego nie wolno robić w przypadku odmrożenia. Wciąż bowiem można spotkać się z wieloma mitami na ten temat. Tymczasem wiele czynności nie tylko nie stanowi pomocy dla poszkodowanego, ale wręcz może pogorszyć jego stan. Z tego powodu:
- przy odmrożeniach nie wolno pić alkoholu,
- odmrożeń nie należy nacierać śniegiem ani polewać zimną wodą,
- udzielając pierwszej pomocy przy odmrożeniach, nie wolno ich nacierać ani rozmasowywać,
- nie należy ogrzewać odmrożeń gorącą wodą,
- ewentualnych pęcherzy nie powinno się przekłuwać.
Czy odmrożenia są niebezpieczne dla życia?
Nawet w przypadku niewielkich i powierzchownych odmrożeń pierwsza pomoc musi być udzielona możliwie szybko i profesjonalnie. W przeciwnym wypadku może dojść do rozwoju poważnych powikłań, takich jak rozsiane wykrzepianie wewnątrznaczyniowe (DIC), jak również zakażeń i sepsy. Mogą one prowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń narządów, a nawet do śmierci poszkodowanego. Dlatego tak ważna jest znajomość zasad postępowania w takich przypadkach. Można je poznać, zapisując się na organizowany przez Centrum Ratownictwa kurs kwalifikowanej pierwszej pomocy. Jest to szczególnie ważne, gdy wybieramy się np. na zimowy wyjazd w góry. W panujących tam warunkach wiedza o tym, co robić przy odmrożeniach, może uratować ludzkie zdrowie, a nawet życie.
Bibliografia:
- Frostbite. Treatment, NHS, 24.08.2021, dost. 20.01.2023,
- A. Felman, kons. meryt. V. J. Tavella DVM, MPH, What to know about frostbite, Medical News Today, 21.01.2019, dost. 20.01.2023
- Dr n. med. J. Jędrys, dr n. med. A. Chrapusta, Krótki zarys postępowania w odmrożeniach, Mp.pl, 10.03.2016, dost. 20.01.2023